Para Koleksiyonerlerinin bir parada ilk baktıkları şey kondisyondur. Kondisyonu, paranın değeriyle doğrudan ilişkilidir. Koleksiyoncuların, koleksiyonunda yer alacak banknotları ya da madeni paraları seçmesine, hem koleksiyon zevklerine hem de paranın değerini koruyup artırmasına bu paraların kondisyonları direkt etki eder.
Tarihte ilk kez para kullanılmaya başlanan dönem Lidyalıların varolduğu tarihler yani M.Ö 7. YY olarak biliniyor. Kağıt paranın kullanılmaya başlanması ise bundan 1.200 yıl sonra M.S 6. YY. Olarak biliniyor. Madeni ve Kağıt paralar, ayrıca son yıllarda hayatımıza giren polimer paralar da üretildikleri maddelere göre doğada bozulma ve yok olmaya mahkumlardır. Paranın kondisyonu doğal şartlar kadar, ne şeklinde saklandığı ve korunduğuyla da alakalı olmak durumundadır. Örneğin korunmasız bir şekilde çatı arasına bırakılmış para ile saklama föyünde muhafaza edilen paranın yıllara karşı gösterdiği direnç farklı olacaktır.
19. YY dan günümüze ulaşmış iki para arasında görülebilecek kondisyon farkları hem doğa koşulları hem de saklama alanları açısından farklılık gösterebilir. Bu kondisyonlar yazımızın başında da belirttiğimiz gibi paranın hem koleksiyon değeri hem de göze hitap etmesiyle ciddi önem taşır.
Para kondisyonlarında tüm dünyada kabul gören belli başlı değerlendirmeler bulunuyor. International Bank Note Society (Uluslararası Banknot Topluluğu) kabul görmüş 10 üzerinden para değerlendirme harf karşılıkları ve Türkçe karşılıklarını inceledik.
Çil - Unc ( Uncirculated ) :Türkçeye çil olarak çevirilmiş bu kondisyon derecesi her koleksiyoncunun mümkün olan her para için erişmek istediği kondisyondur. Bu kondisyonun özelliklerini sıralayacak olursak; kağıdı parlak ve renkleri belirgin, köşeleri keskin, yıpranmamış, çevirildiği kelime olan uncirculatet ise Türkçe'de sirküle edilmemiş olarak karşılık bulmaktadır. Bu kondisyona 10 üzerinden 10 diyebiliriz.
Çil Altı - Au ( About Uncirculated ) : Dilimize çil altı olarak çevrilmiş bu derecelendirme, yine kolaksiyoncuların ilgi gösterdiği bir kondisyondur. Neredeyse mükemmele yakın bir yapıya sahip bu kondisyon da köşelerinden bir kaç küçük kırışıklık kabul edilebilirdir. Banknot temiz ve orjinal parlaklığına sahiptir.
Çok Çok Temiz - EF or XF ( Extremely Fıne ) : Çok az kullanılmış, güzel görünüme sahip paralardır. Banknotlarda dört taneye kadar ince çizik veya bir kuvvetli kırık olabilir. Banknot temiz ve orjinal parlaklığındadır. Köşeler çok az yuvarlanmış ya da çok az yuvarlanma olabilir. Bu derecelendirmede ki paralar eğer nadir bulunan banknotlar ise tercih edilebilir.
Çok Temiz - VF ( Very Fıne ) : Bu banknotlar da kullanım farkedilir seviyededir ancak yine de tercih edilen güzel paralardır. Para yüzeyinde yatay ve dikey çizikler olabilir. Aynı zamanda rengi atmış ya da çizikli olabilir. Kâğıdın kendisi düzgündür, yumuşak (ezik) değildir. Bu paralarda yırtılma yoktur ancak hafif yıpranma mevcuttur.
Temiz - F ( Fıne) : Genellikle dönem paralarıdır,İlk bakıldığında tedavülde kullanılmış paralar olduğu gayet anlaşılabilir durumdadır. Para yüzeyinde bir çok çizik, buruk ve bükükler bulunmaktadır. Çok aşırı bir şekilde kirli değildir ancak parada bazı yumuşamalar bulunur. Yırtıklar genellikle çerçevede bulunmaktadır. Kullanımdan kaynaklı delikler bulunmaz. Renkler belirgindir ama çok parlak değildir.
Çok İyi - VG ( Very Good ) : Bu banknot yıpranmış ve çok kullanılmış bir para olmasına rağmen eksiksiz görünmektedir. Paranın kenar noktalarında kullanım kaynaklı yıpranma, çentikler ve yuvarlaklaşma olabilir. Yırtıklar orta yüzeye kadar ulaşabilir. Çeşitli lekeler, renk bozulması ve katlanmadan kaynaklı orta noktasında delikler olabilir. Bu banknotta gevşek ve yumuşaklık vardır ama hiçbir parçada eksiklik bulunmaz.
İyi - G ( Good ) : Oldukça yıpranmış ve çok kullanılmış bir paradır. Uzun süre tedavül görmesinden dolayı parada kalın birçok çizik ve kırıklar, iğne-zımba deliği, boya lekesi, renk bozulması, kenar yırtıkları, kir, merkezde delik, yuvarlaklaşmış köşeler gibi hasarlara sahip olabilir. Büyük parça eksiği bulunmaz. Kağıt üzerine kalemle resim yada şekil vb. çizilmiş olabilir.
Orta - Fair ( Faır ) : Bütünü ile gevşemiş, kirli, çok kullanılmış bir paradır. Paranın büyük bölümü genellikle yırtık, ezik şekilde olabilir. Parada yırtıklar daha geniş olabilir. Belirsiz kısımlar oldukça büyüktür.
Zayıf - PR ( Poor ) : Hasardan dolayı para tabiri caiz ise işe yaramaz bir para gibi olmuş, eskimiştir. Paranın yüzeyinde leke, yıpranma, parçalarda eksikler, çizikler çokça görünmektedir. Para çoğunlukla bantlanmıştır. Düzgün olmayan kenarlar kesilip düzeltilmiş olabilir. Bu eski paralar eğer değerli bir parça değil ise genellikle değer görmezler.
